Het Kenniscentrum wil niet alleen inzichten over begrijpend lezen en begrijpendleesonderwijs uit bestaande onderzoeken verspreiden, maar heeft ook tot doel zelf bij te dragen aan de vergroting van het inzicht in die thema’s. Hieronder vindt u een overzicht van het lopende onderzoek waarbij KBL betrokken is en een landelijk overzicht van onderzoek met betrekking tot begrijpend lezen.

Effectief leesstrategie‐onderwijs voor en door docenten Nederlands
Voor het vwo is recent een positief effect aangetoond van observerend leren op lees- en schrijfprestaties. Daarbij leren leerlingen door te kijken naar en te reflecteren op de taakuitvoering van anderen, bijvoorbeeld de docent of een medeleerling. Deze didactiek lijkt zeer kansrijk voor leesstrategie-onderwijs en wordt in dit project voor het vmbo onderzocht. Docenten worden door onderzoekers geschoold om observerend leren in de praktijk te brengen, en zij zullen weer nieuwe docenten leren volgens deze aanpak te werken. Van beide trainingscondities wordt gekeken wat de effecten zijn op docentaanpak en op de leesvaardigheidsprestaties van onderbouwleerlingen.

Het onderzoek wordt uitgevoerd door een consortium, bestaande uit Dr. J. Evers-Vermeul (UU) met prof. dr. H.H. van den Bergh (UU), RSG N.O.-Veluwe, X11 School voor grafimedia, Hubertus & Berkhoff De Culinaire Vakschool, Via Nova College, Montessori College Oost, Wolfert PRO, Rotterdams Vakcollege de Hef (BOOR), dr. J. van der Hoeven (CED-Groep).

Het onderzoek liep van augustus 2016 tot oktober 2017.
Download het eindrapport

BELEX
Onderzoek: Hogeschool Rotterdam, het Kohnstamm Instituut, de Universiteit Twente en de CED Groep
Looptijd: 2011-2015

Samenvatting

BELEX (BEgrijpend Lezen EXperiment) richt zich op het verhogen van de effectiviteit van een specifieke aanpak van het leesonderwijs op de begrijpende leesvaardigheid van leerlingen in leerjaar 1,2 van het vmbo. BELEX omvat een interventie-studie naar de implementatie van een nieuwe leesmethodiek op tien vmbo-scholen in Nederland, uitgevoerd door de Hogeschool Rotterdam, het Kohnstamm Instituut, de Universiteit Twente en de CED Groep. Het betreft de eerste wetenschappelijke effectstudie naar het programma Nieuwsbegrip. Nieuwsbegrip (CED Groep) is gericht op het motiveren van leerlingen voor begrijpend lezen door het gebruik van teksten met actuele onderwerpen, en propageert en faciliteert daarnaast expliciet het voordoen van leesstrategieën door de docent en het werken volgens de uitgangspunten van reciprocal teaching.

Reactie Nieuwsbegrip op het BELEX-onderzoek

Teksten waar je van leert
Promotieonderzoek Astrid Kraal
Looptijd: 2011-2018

Samenvatting
Het onderzoek ‘Teksten waar je van leert’ van de Universiteit Leiden wordt uitgevoerd in het kader van het NWO-Project Begrijpelijke Taal. In het project ‘Teksten waar je van leert’ willen we meer te weten te komen over de leesprocessen van jonge kinderen (groep 4). De volgende vragen worden daarbij beantwoord: Lezen kinderen die goed zijn in begrijpend lezen een tekst op een andere manier dan kinderen die moeite hebben met tekstbegrip? En: welke tekstkenmerken maken een tekst gemakkelijker of juist moeilijker te begrijpen voor kinderen?

In de afgelopen twee schooljaren zijn in twee rondes data verzameld. De eerste resultaten zijn inmiddels bekend. Het blijkt dat zowel de zwakke begrijpend lezers als de sterke begrijpend lezers strategieën toepassen bij het lezen van verhalende en informatieve teksten. Ze passen dezelfde strategieën toe (maar niet even goed) en gebruiken verschillende strategieën bij de twee tekstsoorten (het leggen van verbanden tussen zinnen bij verhalende teksten en het maken van metacognitieve opmerkingen bij informatieve teksten). Zwakke lezers maken vaker fouten (onjuiste voorspellingen en activatie van onjuiste of irrelevante voorkennis) , en dan met name bij de informatieve teksten (schoolboekteksten). De bevindingen van de verschillende onderzoeksrondes zullen in verband met elkaar worden gebracht om zo een completer beeld te krijgen van de leesprocessen van jonge lezers.

Ontwikkeling van leesstrategiëen van zwakke lezers in het vmbo en de invloed van strategie-onderwijs
Promotieonderzoek Mirjam de Bruijne
Looptijd: 2011-2018

Samenvatting
Een zeer relevante vraag met betrekking tot het verbeteren van de leesvaardigheid van (adolescente) zwakke lezers is , of er verschillen bestaan in de manier waarop leerlingen teksten verwerken en leestaken aanpakken. Op grond van dergelijke verschillen zouden zij namelijk gebaat kunnen zijn bij een gedifferentieerde instructie of didactische aanpak. Dit onderzoek beoogt dan ook bij te dragen aan vergroting van het inzicht in het leesproces van zwakke adolescente lezers. Daarbij concentreert het onderzoek zich op de ontwikkeling in het gebruik van leesstrategieën en een actieve leeshouding bij leerlingen in de eerste twee leerjaren van het vmbo. Het betreft een eerste longitudinale studie naar begrijpend lezen bij adolescente zwakke lezers, waarbij te verwerven informatie over het leesproces gekoppeld wordt aan resultaten op curriculumonafhankelijke leestoetsen en het effect van een leesdidactische interventie.

Landelijk onderzoek
Begrijpend luisteren
Masteronderzoek: Universiteit van Amsterdam in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Projectleider : dr. E. de Bree (UvA)
Looptijd: januari-oktober 2015

Samenvatting
Begrijpend luisteren en begrijpend lezen zijn nauw met elkaar verweven. Het gaat om het begrijpen van een boodschap en het leggen van verbanden in de informatie die wordt gegeven. Daarbij spelen woordenschat, voorkennis en grammatica een belangrijke rol. Voor het meten van begrijpend luisteren heeft CITO een luistertaak ontwikkeld: Begrijpend luisteren: Bekijk het maar!. Onderzocht wordt welke vaardigheden met deze test worden gemeten.

Nationaal en internationaal vergelijkend onderzoek
Hieronder wordt een overzicht gegeven van periodieke onderzoeken naar leesvaardigheid.

Peilingsonderzoek primair onderwijs

Peilingsonderzoek vindt plaats in opdracht van De Inspectie van het Onderwijs. Het betreft toetsafnames bij een representatieve steekproef van scholen en leerlingen, waarmee wordt nagegaan in hoeverre leerlingen in groep 8 de kerndoelen beheersen. De peilingen doen uitspraken op het niveau van het onderwijssysteem en niet op leerlingniveau. Per schooljaar worden een keuze gemaakt welke leergebieden worden onderzocht.

Laatste peiling leesvaardigheid: 2011-2012: CITO. Rapportage 2014: Kuhlemeier, H., Jolink, A., Krämer, I., Hemker, B., Jongen, I., Van Berkel, S. & Bechger, T. (2014). Balans van de leesvaardigheid in het basis- en speciaal basisonderwijs 2. PPON-reeks nummer 54. Cito: Arnhem.

Progress in International Reading Literacy Study (Pirls)
PIRLS is een internationaal vergelijkend onderzoek naar de leesprestaties van leerlingen in groep 6 van het basisonderwijs en wordt geïnitieerd door de International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA).Het onderzoek geeft inzicht in de prestatieverschillen tussen leerlingen uit verschillende landen op het gebied van begrijpend lezen en in prestatieverschillen tussen leerlingen in groep 6 bij verschillende peilingen. Daarnaast geeft het onderzoek inzicht in factoren die de individuele variatie in leesprestaties verklaren. Daartoe worden de leesprestaties van leerlingen gerelateerd aan achtergrondinformatie over de leerling, de thuissituatie van de leerling, de kwaliteit van het schoolcurriculum en het leesonderwijs in het bijzonder.

Laatste rapportage 2016: Vijftien jaar leesprestaties in Nederland: PIRLS-2016 / J. Gubbels, A. Netten, & L. Verhoeven Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands, Radboud Universiteit, Behavioural Science Institute.
Planning: 2021: periodieke meting

Programme for International Student Assessment (PISA)
PISA is een internationaal vergelijkend onderzoek naar de kennis en vaardigheden van 15-jarigen. Het doel van PISA is vast te stellen in hoeverre het onderwijsstelsel in de deelnemende landen leerlingen opleidt tot zelfstandige burgers. Getoetst worden leesvaardigheid, wiskunde, natuurwetenschappen en samenwerkend probleem oplossen. Het betreft digitale toetsafname.

Laatste rapportage 2013: Kordes, J., Bolsinova, M., Limpens, G & Stolwijk, R. (2013). Resultaten PISA-2012. Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen. Nederlandse uitkomsten van het Programme for International Student Assessment (PISA) op het gebied van wiskunde, natuurwetenschappen en leesvaardigheid in het jaar 2012. CITO: Arnhem.